تعریف اجتماع و جامعه
در کتاب های لغت شناسی معنای واژگان جامعه و اجتماع؛ آمیختگی، گردآمدن، پیوستگی، جمع شدگی و انجمن گروه های مردمی در یک صنف، یک گروه، یک شهر یا یک کشور عنوان شده است. مفاهیمی که ترکیب و دورهمی تعدای بزرگ و کوچک از انسان ها را تداعی می کند. اما معنای مهندسی جامعه، مفهومی از تلفیق آدمیانی با تنوع نژاد، تکثر قبیله، تعدد اندیشه، گوناگونی دین و باور عقیدتی و فراوانی هنجارها و آیین مختلف می باشد. هدف از اجتماع و جمع شدن مردم یقینا به خاطر گریز از تنهایی بوده و مردم نیز اجتماع شدن و باهم بودن را به تنها زیستن ترجیح داده اند. این همان چیزی است که جامعه یا اجتماع انسانی نامیده می گردد.
حال اینکه چرا آدمیان تصمیم به زیست جمعی گرفته اند، موضوعی مورد مناقشه بین اندیشمندان جامعه شناس و مردم شناس در حوزه های مطالعاتی- پژوهشی بوده و نظریه ثابت و محکمی وجود ندارد. ولی قدر مسلم آنست که آدمی گروه گزینی و همکناری را انتخاب نموده و به «همزیستی مسالمت آمیز پیوسته» روی آورده است. ولی در عین حال اندیشمنداان چهار علت را برای جمع شدگی آدمیان مطرح نموده اند. در زیر به چهار دلیل اشاره مختصری می گردد:
فطرت طبیعی
انسان ذاتأ عنصری جزء در خلقت محسوب می شود و این جز همانند دیگر اجزا، گرایشی برای پیوستن به کل دارد. لذا براین اساس انسان گرایش قطعی برای حصول به کل دارد. بر مبنای این نظریه، زن و مرد هر دو جزیی از خلقت می باشند که در جهت کل گرایی، با هم ازدواج می کنند و یکی می شوند. خانواده نیز مبنایی بر کل گرایی دارد و مجمعی متشکل از اجزای انسانی است. انسان، خانواده، جامعه، همگی یک نظام گروهی را نشان می دهند که در این نظام، انسان ها ذاتأ و فطرتأ مایل می باشند تا با هم زندگی کنند و در نظامی از مسالمت و تعامل، توجه به موضوعات هم بینی و هم خواهی داشته باشند و در شبکه زیست جمعی زندگی مطلوب و مناسبی را برای خود و همنوعان خود برقرار نمایند.
شرایط اضطرار
بروز این وضعیت ماهیتی خارج از وجود طبیعی انسان دارد. چون انسان به خاطر ضعف ذاتی درونی خویش نمی تواند در شرایط محیط پیرامون از خودش محافظت نماید و امنیت خودش را حفظ کند، لذا ناچارأ دست به معامله ای با دیگر انسان های همنوع می زند. این معامله در دامنه یک تعاون و همکاری مشترک خودآگاه و ناخودآگاه بین انسانها شروع گردیده و روندی از دیپلماسی چند فرایندی بین انسانی را تداعی می نماید. شاید بتوان این همکاری را همانند هم پیمانی دو یا چند کشور در برابر دشمن مشترک تلقی نمود.
انتخاب عقلانی
زندگی اجتماعی یک فعالیت دو سر برد می باشد. در این تناسب تعاملاتی که بیش از دو انسان دخالت دارند، هدف انتفاع دو طرفه است. براین مبنا انسانها با اختیار یک معامله شبه تجاری یا منطقی، سود دو طرفه را در یک فعالیت مشارکتی هدفمند و حسابگرانه می جویند. در این گفتمان افراد جامعه تصمیم می گیرند تا برای انتفاع بیشتر و بهتر همگانی و دستیابی به نتایج هم افزایی، همکناری دوستانه را انتخاب نمایند.
نظام ژنومیک
نظریه چهارمی نیز مطرح است که بر آن مبنا انسان ها دارای ژن همزیستی مسالمت آمیز یا زندگی اجتماعی می باشند. برطبق این اصل که نزدیکی زیادی به نظریه(فطرت طبیعی) دارد، آدمیان نیاز و ضرورت فردی دارند که از تنهایی و انزوا خارج گردند و با اشتیاق و تمایل فطری خود گزینه همراهی و همکناری را برگزینند. البته این موضوع مختص به انسان نیست و بسیارند جانورانی که به صورت گروهی زندگی می کنند. گروه های میمونی، شیران، مورچگان، زنبوران، ماهیان، پرندگان و . . . از این جمله هستند.
احمد علینقی-پژوهشگر مدیریت اجتماعی
کلمات کلیدی: اجتماع;علت اجتماع; جامعه; چگونگی جامعه