تمامی ادیان خاستگاه در فرهنگ سرزمینی دارند(دین ویژه همان مردم است)
اساسا چون از نگاه علمی دین را یک خرده فرهنگ میدانیم. لذا هر دینی یقینا منشا سرزمینی دارد. یعنی دین بخشی از فرهنگ همان سرزمین می باشد. این قاعده تقریبا در مورد همه ادیان صدق میکند. اگرهم دین در بین جوامع جابجا شود، تغییر در دین منتفی نیست.
برای نمونه انتقال دین اسلام از عربستان به ایران موجب انشعاب تشیع گردید. مسیحیت در سرزمین های گوناگون اسامی و ماهیت های گوناگون گرفت. چهار انجیل مرقس، متی، لوقا و یوحنا ناشی از فهم افراد در سرزمین های مختلف بود. انتقال بودا از هند به چین و ژاپن سبب تغییرات ماهوی در بودا شده. ژاپنی ها با ادغام شینتو و بودا آیینی همگن با جامعه خویش را خلق نمودند. ژاپنی ها میگویند: «ما شینتو متولد میشویم. مسیحی ازدواج می کنیم و بودایی می میریم.» که البته سکولار نیز زندگی میکنند.
در اروپا دین مسیحیت برگرفته از سرزمین یهودی شام که منتج به مذاهب مختلف گردید، اسباب کشتار و جنگ های متعدد و یک تاریخ آکنده از افعال ضدانسانی شد. اما پس از هزار و اندی سال با کنار گذاشتن دین از بطن زندگی، اروپا در مسیری نوین قرار گرفت. و همین اروپا سبب تغییر در بنیان جهان گردید.
البته داریم که برخی بین دین و آیین تفاوت قایل میشوند. مثلا ساختار الهی - توحیدی یا ابراهیمی را دین دانسته و ساختار غیرالهی یا خارج از ادیان ابراهیمی را آیین می نامند. یا اینکه نداشتن کتاب دینی را دلیل آن میدانند.
مثلا عده ای معتقدند که شینتو در ژاپن یا کنفسیوس در چین یا بودا در هند دین نامیده نمی شوند و باید آن مکاتب را آیین نامید. البته از وجه لغوی بین دین و آیین نمیتوان تفاوت فاحشی لحاظ نمود. چون دین و آیین هر دو ساختاری از سنن، آداب، مناسک و اصول نظری – عملی دارند که که این ساختار همان آیین یک مکتب نام دارد. منتها «بازی با دین و دین من برتر است» همیشه در طول تاریخ جریان داشته و تا ابد نیز خواهد بود. زیراکه بشر بعنوان موجود نادان و جاهل همیشه فهم خود را برترین میداند. مگر آن عده همیشه متمایز که خودشان را از نادانی و جهل بیرون می کشند.
کلمات کلیدی: کنفسیوس;اسلام; بودا; دین